tirsdag, april 14, 2015

Bok: Det frosten tok

Då eg blei gjort kjend med at Kari Nygaard hadde kome med ny bok, kjende eg eg gleda meg veldig til å lesa meir om Ingrid, Andreas og Esten. Reisen til Bella Coola, Nygaards debut, er ei slik bok som - trass i at ho er langdryg - veks i omgang. Så overbevist om at bok nummer to var ein oppfølger var eg, at blei skikkeleg skuffa då eg forstod at Det frosten tok IKKJE hadde noko med Reisen til Bella Coola å gjera. Heldigvis gjekk skuffelsen over då eg berre byrja lese!


Det frosten tok er historia om Lea og Marjja. Bondekona og samedama. Den bufaste og flyttsamen. Bygdedama og naturmennesket. Begge er gravide, og begge skal få liva snudd på hovudet. Ute i den store verda hersker Napoelonskrigene, og sjølv om det er langt frå Trysil og ut til Skagerrakkysten, merkes blokaden også i dalstrøka innafor. Ei enkel frostnatt på våren skal gjere at kornavlingene slår feil. Med hungersnøden kjem også uroa, opprøret, skuldfordelinga, anklagane. Konsekvensane for Lea og Marjja, og dei to ulike samfunnene dei er ein del av, blir enorme. 


Omstenda tvinger damene til å møtes, og fellesskapet  som veks fram dei imellom skal bli så sterkt at bygdas store menn finn det problematisk. Kvinnene redder kvarandres liv, held kvarandre oppe gjennom sorga og arbeider saman.

Eg rista sterkt på hovudet over den naive Lea, som til tross for at ho er ei oppvakt kvinne på så mange andre område, møter bygdas store menn heilt utan kritisk sans. Eg naut det litterære bekjennskapet som Marjja er, ei sjølvstendig og tøff dame som i skjul held seg til den gamle religionen, og som bruker kunnskapene ho har erverva etter eit liv på fjellet til å gjere det beste ho kan for seg og sine. Der Lea er naiv, gjenkjenner Marjja dei gode og dei dårlege sidene til menneskene ho møter på instinkt, som om dei var dyr.

Det frosten tok gjev eit godt innblikk i den sørsamiske kulturen, og fortel om mange av utfordringene som kjem når to så ulike språk og tenkemåtar skal leve side om side og i lag. Gode refleksjoner kring dette set medvitet og tankane igang hjå lesaren, som når Marjja slit med å akseptere nordmennenes rare vane med at den som tier samtykker. På samisk er det slik at den som innbitt tier, er usamd. 

I vårt overflodssamfunn har me vanskeleg for å forestille oss korleis det er å vera utan mat. Me har vanskar med å forstå korleis det kan vera mogleg å måtte eta barkebrød, eller korleis det er å kutta ned på eit måltid om dagen fordi ein ikkje har høve til å få nok mat. Me har vanskar med å forstå kva matmangelen kan gjera med folk. Kari Nygaards skildringar av eit bygdefolk som ypper til krig mot fjellsamane, og som meiner at samane er skuld i hungersnøden fordi reinen kjem for nær setrene (røynda er at setrene kjem lenger og lenger opp på fjellet), gir derfor eit viktig perspektiv på korleis hungersnød kunne bety konflikt.

Boka er vakker. Også her er det scenar som er i overkant langtekkelege for min smak, og Nygaard overlet ikkje mykje tolking til lesaren, for her blir kvar ei minste kjensle formidla. Men boka er likevel ei god leseoppleving!

Boka fekk eg tilsendt frå Ascehoug. Og forlaget får med dette ei bøn på kjøpet (du som ikkje vil ha ein stor spoiler, bør nå slutta å lesa - og heller ikkje lesa vaskesetlen på boka før boka er ferdiglese!): kan de la vere å melda frå på vaskesetlen om dramatiske ting som skjer først etter at 200 sider er passert? For min del ville leseopplevinga blitt enda betre om eg ikkje hadde visst at begge kvinnene skulle bli enker. Fordi de fann det for godt å opplysa om dette på baksida av boka, hadde eg ei kjensle av at eg berre blei heldt på vent, og at historia ville ta til først etter at mennene var døde. (Særleg irriterande var det å vite at Laras skulle døy - han var så vakkert portrettert at eg veit eg hadde vore oppriktig lei meg for at han tok kvelden om eg ikkje hadde venta på at det skulle skje!)

Ingen kommentarer: